พิรุธ

From Pali viruddha (“contrary, repugnant, incompatible; doubtful, questionable; uncertain, precarious; etc”) or Sanskrit विरुद्ध (viruddha, idem). Compare Old Khmer viruddha (“opposition, contention, dispute, difference, variance; to be at variance, to have a disagreement or dispute”). Cognate with Modern Khmer ពិរុទ្ធ (pirut), វិរុទ្ធ (virut).

พิรุธ • (pí-rút) (abstract noun การพิรุธ)

1. (archaic) to vary, to change, to undergo change; to be or become corrupt or perverted; to be or become inaccurate, incorrect, or imperfect; to be in or fall into bad or poor condition; to deteriorate; to depreciate; to decline in condition, value, etc.
   • 1869, เจ้าพระยาทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค), “๕๓. ทำสังคายนาพระไตรปิฎก”, in สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ, editor, พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑‎, 6th edition, Bangkok: กองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, published 1988, →ISBN, retrieved 2019-06-08:

     พระเจ้าอยู่หัว...ถามพระราชาคณะทั้งปวงว่า พระไตรปิฎกธรรมทุกวันนี้ยังถูกต้องบริบูรณ์อยู่หรือพิรุธผิดเพี้ยนประการใด

     prá jâao-yùu-hǔua ... tǎam prá raa-chaa-ká-ná táng-bpuuang wâa · prá dtrai-bpì-dòk-gà tam túk-wan-níi yang tùuk-dtɔ̂ng bɔɔ-rí-buun yùu rʉ̌ʉ pí-rút pìt-píian bprà-gaan dai

     His Majesty the Lord Over the Heads...asked all the Holy Patriarchs if the dharma in the Three Holy Canons nowadays was still correct and complete or had become corrupted and inaccurate in any manner.

     พระธรรมทินเถรเจ้าผู้เป็นมหาเถรอยู่ ณ เมืองนพีสีนคร คือ เมืองเชียงใหม่ พิจารณาเห็นว่า พระไตรปิฎกพิรุธมาก...จึงถวายพระพรแก่พระเจ้าศิริธรรมจักรวรรดิ์ดิลกราชซึ่งเสวยราชสมบัติ ณ เมืองเชียงใหม่ว่า จะชำระพระปริยัติธรรมให้บริบูรณ์

     prá tam-má tin-ná těe-rá jâao pûu bpen má-hǎa-těen yùu · nɔɔ · mʉʉang ná-pii-sǐi ná-kɔɔn · kʉʉ · mʉʉang chiiang-mài · pí-jaa-rá-naa hěn wâa · prá dtrai-bpì-dòk pí-rút mâak ... jʉng tà-wǎai-prá-pɔɔn gɛ̀ɛ prá-jâao sì-rì tam-má jàk-grà-wàt dì-lók râat sʉ̂ng sà-wə̌əi râat-chá-sǒm-bàt · ná · mʉʉang chiiang-mài wâa · jà cham-rá prá bpà-rí-yát-dtì tam hâi bɔɔ-rí-buun

     His Holiness Dharma Dina Thera the Lord, who was the High Priest in the Town of Nabīsī Nagara, that is, the Town of Chiang Mai, had considered and found that the Three Holy Canons were much corrupt... [He] then informed Holy Lord Śiri Dharma Cakravarti Tilaka Rāja, who enjoyed the kingship in the Town of Chiang Mai, that [he] would like to revise the Holy Pariyatti Dharma for [its] perfection.

   • 1885, หลวงทวยหาญรักษา (เพิ่ม), “นิราศเมืองหลวงพระบาง”, in นิราศเมืองหลวงพระบาง และรายงานปราบเงี้ยว‎, 4th edition, Bangkok: สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ กรมศิลปากร, published 2005, retrieved 2019-06-08:

     น้ำจะกินดินข้างใต้เอาใช้แช่ เป็นยาแก้ธาตุพิรุธช่วยอุดหนุน

     náam jà gin din kâang dtâai ao chái chɛ̂ɛ · bpen yaa gɛ̂ɛ tâat pí-rút chûai ùt-nǔn

     Use the clay underneath to cool [your] drinking water – [this] is a medicine [which] heals [your] corrupt elements [and] helps support [your health].

   • 2019 June 8 (last accessed), “๒๕ นิทานเรื่องนางกะเชอรั่ว”, in ประชุมปกรณัมภาคที่ ๕ นนทุกปกรณัม‎, Bangkok: โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร, published 1926:

     สาขาพฤกษานี้พิรุธนักจะหักลง ขอเชิญเสด็จจงพลัน

     sǎa-kǎa prʉ́k-sǎa níi pí-rút nák jà hàk long · kɔ̌ɔ chəən sà-dèt jong plan

     The branches of this tree are so dilapidated and likely to break down. [I] beg [you] to leave [the tree] at once.

พิรุธ • (pí-rút) (abstract noun ความพิรุธ)

1. doubtful, questionable, suspicious; bearing a trace or sign of doubtfulness, questionability, or suspiciousness; indicating guilt, secret, wrong, or wrongfulness.
   • 2018, “คำพิพากษาศาลฎีกาที่ ๑๓๖๒/๒๕๖๑ ในคดีระหว่าง นางธันดา นิลภิรมย์ โจทก์ นางสาวเจนนี่ นิลภิรมย์ กับพวก จำเลย”, in สืบค้นฎีกา ๒๐๑๕‎, Bangkok: ศาลฎีกา, retrieved 2019-06-08:

     จำเลยที่ ๑ ให้การและให้การเพิ่มเติมต่อพนักงานสอบสวนแตกต่างกัน ทั้ง ๆ ที่จำเลยที่ ๑ เป็นผู้ศึกษาวิชากฎหมาย...นับว่าเป็นข้อพิรุธ

     jam-ləəi tîi · nʉ̀ng · hâi-gaan lɛ́ hâi-gaan pə̂əm-dtəəm dtɔ̀ɔ pá-nák-ngaan-sɔ̀ɔp-sǔuan dtɛ̀ɛk-dtàang gan · táng táng tîi jam-ləəi tîi · nʉ̀ng · bpen pûu-sʉ̀k-sǎa wí-chaa gòt-mǎai ... náp wâa bpen kɔ̂ɔ pí-rút

     The 1st Accused gave the inquiry official a reply and additional replies that are contrary to each other, even though the 1st Accused is a law student... [This is] deemed a questionable issue.

พิรุธ • (pí-rút)

1. doubtfulness, questionability, suspiciousness; trace or sign thereof; trace or sign of guilt, secret, wrong, or wrongfulness.
   • 2018, “คำพิพากษาศาลฎีกาที่ ๑๕๑๘/๒๕๖๑ ในคดีระหว่าง นายสุเทพย์ ปานบุญ ผู้ร้อง นายสัมฤทธิ์ ศรีเสริมวงศ์ ผู้คัดค้าน”, in สืบค้นฎีกา ๒๐๑๕‎, Bangkok: ศาลฎีกา, retrieved 2019-06-08:

     ผู้คัดค้านยอมรับว่า ผู้ตายทำพินัยกรรมดังกล่าว แต่กล่าวอ้างข้อเท็จจริงใหม่ว่า...พินัยกรรมมีพิรุธ ผู้คัดค้านจึงมีภาระการพิสูจน์

     pûu-kát-káan yɔɔm-ráp wâa · pûu-dtaai tam pí-nai-gam dang glàao · dtɛ̀ɛ glàao-âang kɔ̂ɔ-tét-jing mài wâa ... pí-nai-gam mii pí-rút · pûu-kát-káan jʉng mii paa-rá-gaan-pí-sùut

     The Objector accepted that the Deceased made the will as said, but alleged a new fact that...the will had traces of questionability. The Objector thus bore the burden of proof.

   • 1944, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ, “นิทานที่ ๙ เรื่องหนังสือหอหลวง”, in นิทานโบราณคดี‎, Bangkok: กรมศิลปากร, published 1944, retrieved 2019-06-08:

     คำโฆษณามีพิรุธเป็นข้อสำคัญอยู่อย่างหนึ่ง ด้วยตามปฏิทินจุลศักราช ๑๐๖๖ เป็นปีวอก มิใช่ปีชวดดังนายกุหลาบอ้าง

     kam-kôot-sà-naa mii pí-rút bpen kɔ̂ɔ sǎm-kan yùu yàang nʉ̀ng · dûai dtaam bpà-dtì-tin jun-lá-sàk-gà-ràat · nʉ̀ng pan hòk-sìp hòk · bpen bpii wɔ̂ɔk · mí châi bpii chûuat dang naai gù-làap âang

     The notification had a significant sign of questionability, because, according to the calendar, 1066 Lesser Era was the Year of the Monkey, not the Year of the Rat as claimed by Nai Kulap.

   • Circa 15th century, โคลงยวนพ่าย, in ราชบัณฑิตยสถาน (2001) พจนานุกรมศัพท์วรรณคดีไทย สมัยอยุธยา โคลงยวนพ่าย (in Thai), Bangkok: ราชบัณฑิตยสถาน, →ISBN, pages 139–140:

     มึงคือวัลเฝือแฝง มิ่งไม้ เคยกุํพิรุธมึง หลายเทื่อ เหลือที่อดไว้แท้ จึ่งทำ

     mʉng kʉʉ wal fʉ̌ʉa-fɛ̌ɛng · mîng-máai · kəəi gum pí-rút mʉng · lǎai tʉ̂ʉa · lʉ̌ʉa tîi òt wái tɛ́ɛ · jʉ̀ng tam

     Thou art an ivy [creeping] behind a tree. For many times have [I] caught thy traces of guilt. [This is] truly beyond my tolerance, so [I have to] do [this unto thee].